Demans, bireyin günlük yaşam aktivitelerinde gerilemeye neden olan, bilişsel fonksiyonlarda birden fazla alanda bozulma ile kendini gösteren ve bireyin bağımsızlığının kaybına, özürlülüğüne, bakıma ihtiyaç duymasına ve ölümüne neden olan ilerleyici seyirli bir geriatrik sendromdur. Demansın en sık sebebi Alzheimer Hastalığı (AH) olup sıklığı 65 yaş üstü kişilerde %10, 80 yaş üstünde ise %47 düzeyindedir. Günümüzde yaşlılarımızın ve ailelerinin korkulu rüyası haline gelen AH yaklaşık bir asır önce Dr. Alzheimer tarafından tanımlanmış olmasına rağmen, AH gelişiminde rol oynayan süreçler bugün hala net olarak ortaya konulamamıştır. Bu durum, kür sağlayacak tedavi seçeneklerinin geliştirilememesinde önemli rol oynamaktadır.

Demans tedavisi, hastalık klinik olarak ortaya çıkmadan önce önleyici girişimler, hastalık ortaya çıktıktan sonra bulguların iyileştirilmesi ya da hastalığın seyrinin değiştirilmesine (kür) yönelik girişimler, hastalığın yıkıcı etkisinin azaltılması ve yaşam kalitesinin artırılmasına yönelik girişimleri kapsamaktadır.

Hafif AH vakalarında semptomatik tedavi için yaygın olarak kullanılan ilaçların yarı ömürlerinin kısa olması, geçici ve zayıf etkili olmaları, klinik kullanımda sık ve şiddetli yan tesirler oluşturması gibi özellikleri istenmeyen etkilerdir.  Diğer taraftan, günümüzde ilaç sektörü, güvenliği ve etkinliği daha yüksek ilaçlar geliştirmek için araştırmalarını hala sürdürmektedirler.

Son dönemde aducanumab, 2003 yılından itibaren (18 yılın ardından) AH tedavisi için ABD'nin Gıda ve İlaç Dairesi (FDA) tarafından onaylanan ilk ilaçtır. Aducanumab, AH’de beyinde biriken Aβ plaklarındaki bir epitopa karşı insan İgG1 monoklonal antikorudur. Sadece erken dönemde kullanım onayı bu ilacın etkinliği ve yan etkileri konusunda daha çok çalışmaya ihtiyaç vardır.

15 Kasım 2021’de Molecular Psychiatry’de AH’ye karşı aşı geliştirilmesi ile ilgili bir makale yayımlandı. Bu bilimsel gelişme hekimleri, hastaları, hasta yakınları ve hastalık endişesi taşıyan kişiler için ilgi çekici bir haber oldu. Bu çalışmaya göre; normalde olmaması gereken ama AH hastalarının beyinlerinde biriken amiloid-beta plakları hastalığın gelişiminde oldukça önemlidir. Amiloid-beta plaklarının bir çok formu mevcuttur ve hastalık gelişimi ile daha ilişkili olduğu amiloid-beta plağı (N-truncated AβpE3-42) bağlayan (etkisizleştiren) bir aşı (TAPAS) geliştirilmiştir. Çalışmada bu aşının AH özelliğine sahip farelere uygulanması ile, farelerin beyinlerinki şeker (glukoz) kullanımını arttırdığı, sinir hücrelerinin ölümünü azalttığı ve de öğrenme kabiliyetlerini iyileştirdiği tespit edilmiştir.

Bu çalışmanın umut verici yeni bir yaklaşım olabileceğini düşünmekle birlikte herhangi bir yeni ilaç gibi, bu tedavinin de insanlarda bir dizi klinik denemeden geçmesi gerektiğini ve insanlarda da başarılı olduğunun kanıtlanması gerektiğini aklımızdan çıkarmamalıyız.

Kaynaklar:

- Işık AT: Her Yönüyle Alzheimer Hastalığı, SomKitap, İstanbul, 2012.

- Işık AT, Tanrıdağ O. Geriatri Pratiğinde Demans Sendromu. İstanbul: Som kitap; 2009.

- Jasmeet SJ, Nair AK, Sabbagh MN: Evidence-Based Pharmacologic Treatment of Dementia Eds: Nair AK, Sabbagh MN Geriatric Neurology, 2014, Wiley& Sons Ltd, West Sussex, 557-7.

- ​Progress Report on Alzheimer’s Disease. 2010.

- Khanna G, Bhandari R, Kuhad A, Kuhada A. Aducanumab. Anti-beta-amyloid monoclonal antibody, Treatment of Alzheimer’s disease. Drugs Future. 2019;44(2):115–21.

- ​Bakrania P, Hall G, Bouter Y, Bouter C, Beindorff N, Cowan R, Davies S, Price J, Mpamhanga C, Love E, Matthews D, Carr MD, Bayer TA. Discovery of a novel pseudo β-hairpin structure of N-truncated amyloid-β for use as a vaccine against Alzheimer's disease. Mol Psychiatry. 2021 Nov 15.